Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Tabanlı Sıvılaşma Riski ve Arazi Kullanımı Analizi: Siverek Örneği

ÖZET Kent planlamasının afet risklerini azaltmadaki önemi, her büyük afetin ardından daha belirgin hâle gelmektedir. Türkiye’de birçok kentsel planlama süreci, doğal afet riskleri yeterince dikkate alınmadan hazırlanmakta; bu durum ise afetler sonrasında ciddi can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Bu durumun en güncel örneği, 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli olarak meydana gelen ve on bir ili etkileyen depremlerdir. Bu afet sonucunda 53.000’den fazla kişi yaşamını yitirmiş; konutlar başta olmak üzere önemli ekonomik kayıplar yaşanmıştır. Şanlıurfa’nın Siverek ilçesi de bu depremlerden ekonomik olarak etkilenmiş olup, çalışma kapsamında Siverek kent merkezi ve yakın çevresinde zemin sıvılaşmasının arazi kullanım kararları üzerindeki olası etkileri, Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak Analitik Hiyerarşi Yöntemi ile analiz edilmiştir. Çalışmada, jeomorfoloji, arazi kullanımı, litoloji, eğim, toprak, drenaj yoğunluğu ve yağış gibi kriterler dikkate alınarak yeraltı suyu seviyesi belirlenmiş ve bu doğrultuda zemin sıvılaşma riski açısından kritik bölgeler tespit edilmiştir. Araştırmanın amacı, Siverek’in kentsel gelişimi, arazi kullanımı ve yapılaşma süreçlerinin sıvılaşma kaynaklı deprem riskine duyarlılığını değerlendirmek ve olası zararların azaltılmasına yönelik bilimsel ve uygulanabilir öneriler sunmaktır. Bu kapsamda, Siverek ilçesine ait yeraltı suyu analiz haritası, 1/1000 ölçekli imar planı ile çakıştırılarak alanlar çok yüksek, yüksek, orta, düşük ve çok düşük risk gruplarına ayrılmış; yüksek risk taşıyan bölgeler için planlama önerileri geliştirilmiştir.