Kentsel Yerleşim Alanlarının Space Syntax Yöntemi ile Analizi: Diyarbakır Yenişehir Bölgesi Örneği

Tarihsel süreç içerisinde sosyo-kültürel, coğrafi, ekonomik ve politik değişkenlere bağlı olarak kentsel mekânlar şekillenmiştir. Bu değişkenler dönemin şartlarına göre kent alanlarının biçimlenmesinde ve değişiminde etkili olmuştur. Buna göre kentsel mekân analizi ile hangi değişkenlerin kentsel mekânı etkilediği sorusuna cevap aranmalıdır. Bu amaçla çalışmada tarihi bir çekirdekten başlayarak gelişimini sürdüren Diyarbakır kentsel alanı çalışma alanı olarak seçilmiştir. Surlarla çevrili tarihi bir yerleşimden başlayarak gelişimini sürdüren kent, sur dışına doğru çıkışını Yenişehir bölgesinin planlanmasıyla gerçekleştirmiş ve zamanla gelişimini sürdürmüştür. Tarihi suriçine komşu olması ve günümüze kadar 3 farklı plan ile gelişimine yön verilmesi Yenişehir bölgesinin çalışma alanı olarak seçilmesinde etkili olmuştur. Bu doğrultuda çalışmada alanın kentsel gelişimi incelenerek alan için hazırlanan 1937, 1965 ve günümüzde revize edilerek kullanılan 1985 imar planları değerlendirilmiş ve alanın gelişimi imar planları üzerinden mekân dizim yöntemi ile analiz edilmiştir. Plan dönemlerine göre H-H bütünleşme ve bağlanabilirlik analizleri ile alanın okunabilirlik ve sinerji analizleri irdelenerek karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonucunda yerleşimin yalıtılmış, bütünleşik ve yerleşimin çekirdeğini, yol ağı hiyerarşisini ve yerleşimin algılanabilirliğinin değiştiği sonucuna varılmıştır. Alanla ilgili yapılan imar planlarındaki değişiklikler ve fonksiyonel alan kullanımı seçiminde alınan kararlar kentsel mekânın sokak ağı yapısının ve özelliklerinin değişimin başlıca nedenleri olduğu sonucuna ulaşılmıştır.