Ülfet Gıda ve Sabun Sanayii A.Ş. Fabrika Yerleşkesinin Zeytin Pres ve Salamura Yapı Adasının Mimari Açıdan İncelenmesi

ÖZET 1950’ler, Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik ve sosyo-kültürel olarak bir dönüşüm içinde olduğu özel bir zaman dilimidir. Tüm ülkeye modernleşme ve sanayileşme hareketinin etkileri yayılmıştır. Ülkenin birçok bölgesinde; kalkınma ve sanayileşme hamlesiyle birlikte, çok önemli sanayi tesisleri kurulmuştur. Bunlardan bir tanesi olan Ülfet Gıda ve Sabun Sanayii A.Ş., Gaziantep ilinin Nizip ilçesinde yer almaktadır. Kurulduğu yıllarda emek yoğun olarak, devlet ve halk katılımıyla oluşturulmuş, entegre ve çok önemli bir yatırımdır. Tesis; Nizip ilçesinin kalkınmasında ve modern kimliğini kazanmasında büyük rol oynamıştır. Başta zeytin, zeytinyağı, sabun, salamura zeytincilik gibi üretimlerinin olduğu birçok fabrika binasını içermektedir. Yerleşkenin giriş kısmının karşısında, vaziyet planına göre güney yöndeki kısımda zeytin alım, pres ve salamura binalarının olduğu yapı adası bulunmaktadır. Yapı grubu; bir Cumhuriyet Dönemi endüstri mirası niteliğindedir; planlaması, formu, teknik mimari detayları, dönemin teçhizatları ile dikkat çekicidir. Yapı grubunda modern mimari dil, rasyonel tasarım anlayışı ve makine estetiği söz konusudur. Döneminde; Batı’lı teknolojilerin, sanayinin ve mimarinin yansıtıldığı, bu unsurların ülkede takip edilip gerçekleştirildiği görülmektedir. Tesisin arşiv çizimleri ne yazık ki bulunamamıştır. Bu bağlamda çalışma; literatür araştırması, yerinde inceleme, gözlem, fotoğraf ve çizim ile desteklenmiştir. Mimarlık tarihi açısından son derece önemli olan teknolojileri ve modern mimarisi ile 67 yıllık bu tarihi yapıların anlaşılması, bilinmesi ve belgelenmesi önem taşımaktadır. Architectural Investigation of the Olive Press and Brine Building Island of the Ülfet Food and Soap Industry Joint Stock Company Factory Facilities ABSTRACT The 1950s is a special time period when the Republic of Turkey was in an economic and socio-cultural transformation. The effects of modernization and industrialization movements spread throughout the country. In many regions of the country, very important industrial facilities were established together with the move of development and industrialization. Ülfet Food and Soap Industry Joint Stock Company, as one of them, is located in the Nizip district of Gaziantep province in the Southeastern Anatolia Region. It is an integrated and very important investment which was formed with the participation of the state and the public as labor-intensive during the years it has been established. The facility has played a major role in development of and gaining a modern identity for Nizip district. It includes many plant buildings where the productions such as olive, olive oil, soap and brine olive cultivation in particular are made. There is a building island where olive procurement, press and brine buildings are situated at the opposite of the entrance of the premises and in the south directions according to the layout plan. The building group has a nature of an industrial heritage of the Republican Era; it is a very important facility with its planning, form, technical architectural details and fixtures of the period. In the building group, there is a modern architectural language, rational design understanding and machine aesthetics. In its period; it is observed that Western technologies, industry and architecture are reflected and these elements are followed and realized in the country. Unfortunately, archive drawings of the facility could not be found. In this context, this study is supported with the literature review, on-site investigation, observation, photograph and drawing. It is important to understand, know and document these 67-year-old historical buildings with their technologies and modern architecture, which are considerably important in terms of architectural history.