19. Yüzyıl Muhacir İskânına Bir Örnek: İnegöl Tahtaköprü Yerleşmesinin Mimari Analizi

ÖZET 19. yüzyılda toprak kayıplarına bağlı olarak yaşanan göçler, Osmanlı Devleti için önemli bir sorun haline gelmiştir. Özellikle, 1877-1878 yıllarındaki Osmanlı-Rus savaşından sonra, Kırım, Kafkasya ve Balkanlar’dan Osmanlı İmparatorluğu’nun Anadolu’daki topraklarına doğru yoğun bir göç dalgası yaşanmıştır. Bu göçler sonucunda devlet, muhacirlerin iskânı sorununu çözmeye yönelik olarak çeşitli mevzuat düzenlemeleri yapmıştır. Bu süreçte kurulan kırsaldaki muhacir köyleri ve kent merkezlerindeki muhacir mahalleleri, devletin o dönemki iskân ve iktisat politikalarının yansımalarıdır. Genellikle planlı olarak inşa edilen bu köyler, kuruluşundan günümüze sosyal ve kültürel etkilerle değişimlere uğramıştır. Hüdavendigar vilayeti Ertuğrul livasına bağlı İnegöl, 19. yüzyılda Balkanlar ve Kafkasya üzerinden göçlerle muhacir iskânlarının yapıldığı önemli merkezlerden biridir. 19. yüzyıl sonlarında Bulgaristan muhacirleri için İnegöl yakınlarında kurulmuş olan Tahtaköprü yerleşimi, kuruluş bölgesindeki yerleşim dokusunda bazı niteliklerini günümüzde de sürdürüyor olmasından dolayı, makalenin çalışma alanı olarak seçilmiştir. Makale çalışmasında, Tahtaköprü’nün ilk iskân bölgesi olan Hamidiye mahallesindeki yerleşim düzeni; yerel, geleneksel özellikler taşıyan mimari örneklerin inşa yöntemi, cephe düzeni, mekân örgütlenmesi ve yerleşmenin günümüze kadarki süreçte dönüşümü üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. ABSTRACT Mass migrations which happened in result of the territorial loss in the 19th century became an important problem for the Ottoman State. Especially after the Ottoman-Russian war in 1877-1878, there was a huge migration wave from the Crimea, the Caucasus and the Balkans to the territory of the Ottoman Empire in Anatolia. As a result of these migrations, the Ottoman state made various legislative arrangements to solve the housing problems of the immigrants. The immigrant villages in the countryside and the immigrant neighborhoods in the city centers, which were established in the mentioned period, are the reflections of the state's housing and economic policies at that time. These settlements, which were generally built on a planned basis, have changed with social and cultural influences from past to present. İnegöl, which is one of the district of Hüdavendigar (Bursa) province, is an important center where Balkan immigrants were settled in the 19th century. Tahtaköprü settlement, which was established near İnegöl for Balkan immigrants at the end of the 19th century, was chosen as the study area of this article. Therefore, in this study, an evaluation has been made on the first settlement plan and the transformation of the settlement until today, as well as on the construction techniques, facade layouts and space organizations of architectural examples.